Albert Camus, Ο επαναστατημένος άνθρωπος

Τι είναι;  Είναι ο άνθρωπος που λέει όχι. Αρνείται , καιδεν παραιτείται. Ένας σκλάβος που σε όλη του την ζωή δεχόταν διαταγές, ξαφνικάκρίνει μία εντολή απαράδεκτη. Ποιο είναι το περιεχόμενο αυτού του όχι;. Αυτό τοόχι επιβεβαιώνει την ύπαρξη ενός ορίου, που παραβιάζεται. Μαζί με τηναποστροφή για τον παρείσακτο, σε κάθε εξέγερση υπάρχει μια τέλεια στιγμιαίαεναρμόνιση του ανθρώπου με ένα μέρος του εαυτού του. Αυτόματα παρεμβαίνει μίακρίση αξίας, που τον εκθέτει σε χίλιους κινδύνους. Μέχρι τότε σώπαινε αφημένοςστην  απελπισία της παραδοχής μιας κατάστασης, έστω και αν την έκρινεάδικη.

Σωπαίνοντας όμως αφήνεις να πιστεύουν ότι δεν έχεις κρίση, ούτεεπιθυμία για τίποτε. Η απελπισία όπως και το παράλογο επιθυμεί και κρίνει ταπάντα και η σιωπή την εκφράζει εύγλωττα. Ο επαναστάτης με την ετυμολογικήέννοια αλλάζει στάση.

ΚΑΘΕ ΑΞΙΑ ΔΕΝ ΣΥΝΕΠΑΓΕΤΑΙ ΚΑΙ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ, ΑΛΛΑ ΚΑΘΕ ΚΙΝΗΜΑΕΞΕΓΕΡΣΗΣ ΣΥΝΕΠΑΓΕΤΑΙ ΣΙΩΠΗΛΑ ΜΙΑ ΑΞΙΑ.

Ο επαναστατημένος άνθρωπος είναι ένας έπαινος της εξέγερσης,μιας εξέγερσης, όμως, που διαφυλάσσει «τη μνήμη της προέλευσής της», που κρατάτην αθωότητα, την αγνότητά της και που δεν θεοποιεί τον εαυτό της. Υπηρετείλοιπόν την ελευθερία και τη δικαιοσύνη.

«Η λογική του επαναστατημένου θέλει να υπηρετήσει τη δικαιοσύνηγια να μην προσθέσει αδικίες στην αδικία της ανθρώπινης υπόστασης, προσπαθεί ναμιλά καθαρά και κατανοητά για να μην επιβαρύνει το παγκόσμιο ψέμα και, μπροστάστον πόνο των ανθρώπων, να στοιχηματίζει υπέρ της ευτυχίας»» Σαφήνεια τηςγλώσσας σημαίνει να δίνεις το ίδιο νόημα στις λέξεις: η βία δεν σημαίνει εδώβαρβαρότητα κι εκεί δίκαιη εξέγερση στην καταπίεση. Δεν μπορεί να υπάρχειδιγλωσσία απέναντι στη βία, διαφορετικά επιβαρύνουμε τη γενικευμένη σύγχυση…

Στο τέταρτο από τα Γράμματα σ’ ένα Γερμανό φίλο, τον Ιούλιο του1944,  ο Καμύ διαβεβαιώνει: «Διάλεξα τη δικαιοσύνη, για να παραμείνωπιστός στη γη», βγάζει μια μεγαλειώδη κραυγή ανθρωπισμού, με όλη τη σημασία τηςλέξης: « τισημαίνει να σώσουμε τον άνθρωπο; Μα, σας το φωνάζω με όλο μου το είναι,σημαίνει να μην τον ακρωτηριάσουμε και να βοηθήσουμε τη δικαιοσύνη -που μόνο οάνθρωπος είναι ικανός να συλλάβει- να επιτύχει τους σκοπούς της».

Ο σωματικός καιηθικός ακρωτηριασμός του ανθρώπου, δηλαδή ο μυστικισμός, η βία, η ωμότητα,επιφέρει βλάβες τόσο σ’ αυτόν που κάνει τούτη την πράξη όσο και σ’ εκείνον πουτην υφίσταται, επειδή μια τέτοια ενέργεια μεταμορφώνει τον άνθρωπο άλλοτε σεδήμιο, άλλοτε σε θύμα, στερώντας του τη δικαιοσύνη και την ελευθερία.

Τούτο το τέταρτο γράμμα υπογραμμίζει ότι οι υπερασπιστές τηςδικαιοσύνης και της ελευθερίας πέρασαν, άθελά τους, στην ιστορία. Αναγκάστηκανν’ απαντήσουν στη βία με τη βία -αυτό όμως δεν τους άρεσε. Και, για ναεπαναλάβουμε μια φράση του Μαλρώ, «πολέμησαν δίχως ν’ αγαπούν τον πόλεμο».
«Μα το δύσκολο κατόρθωμα για μας ήταν να σας ακολουθήσουμε στον πόλεμο, χωρίςνα ξεχνάμε την ευτυχία. Και μέσα απ’ τα ουρλιαχτά και τη βία, πασχίζαμε ναφυλάξουμε στην καρδιά μας τη θύμηση μιας ευτυχισμένης θάλασσας, ενός αξέχαστουγια πάντα λόφου, το χαμόγελο ενός αγαπημένου προσώπου. Κι αυτό ήταν το καλύτεροόπλο μας, αυτό που δεν θα παραδώσουμε ποτέ. Γιατί, τη μέρα που θα το χάναμε, θαπεθαίναμε κι εμείς, όπως κι εσείς. Απλώς, τώρα ξέρουμε ότι τα όπλα της ευτυχίαςαπαιτούν, για να σφυρηλατηθούν, πολύ χρόνο και πολύ αίμα».

Βλέπουμε λοιπόν να σκιαγραφούνται εδώ δύο ουσιώδεις ιδέες που θαπρωτεύουν πάντα στον τρόπο με τον οποίο ο Καμύ προσεγγίζει την τρομοκρατία: ηέννοια του αναγκαίου ορίου και η κατ’ εξαίρεση χρήση της βίαιης πράξης. Φτάνειμια στιγμή όπου η θυσία κινδυνεύει να μεταβληθεί σε μυστικισμό -θα λέγαμεμάλλον σε φανατισμό. Ερχεται μια στιγμή όπου η δράση και η δύναμη κινδυνεύουννα μεταβληθούν σε βία και ωμότητα: πρέπει να ξέρουμε να σταματάμε εγκαίρως. Ηβιαιότητα μπορεί να γίνει αναγκαία λόγω των περιστάσεων, να γίνει απαραίτητηγια την υπεράσπιση της δικαιοσύνης και της ελευθερίας ενάντια σ’ αυτούς που τιςαπειλούν ή τις προσβάλλουν, να γίνει ακόμα και προϋπόθεση επιβίωσης. Πρέπειόμως να είναι μετρημένη, περιορισμένη, να μη θεωρείται κάτι το συνηθισμένο,αποδεκτή ως κάτι το φυσιολογικό και νόμιμο, ούτε βέβαια να γεμίζει όλη τη ζωήτου ανθρώπου. Ο Καμύ, αρνείται να τη δει ως αυτοσκοπό, ενώ είναι απλά και μόνοένα πρόσκαιρο μέσο στην υπηρεσία ενός άλλου σκοπού που την ξεπερνά:«Αναγκαστήκαμε να σας μιμηθούμε για να μην πεθάνουμε. 

Αντιληφθήκαμε όμως πως η υπεροχή μαςαπέναντί σας ήταν ότι είχαμε έναν προορισμό. Τώρα που τελειώνουν όλ’ αυτά,μπορούμε να σας πούμε κάτι που μάθαμε: ο ηρωισμός δεν είναι σπουδαίο πράγμα, ηευτυχία είναι πιο δύσκολη».

Ηχρήση καταστρεπτικής δύναμης από ένα ισχυρό έθνος που έχει τη δυνατότητα να τοκάνει είναι ένα είδος κρατικής τρομοκρατίας, ενάντια στην οποία θα μπορούσε ν’αντιταχθεί μόνο μια παγκόσμια ειρήνη που θ’ απαιτούσαν οι λαοί.
…Ο Καμύ δεν αρκείται στη διαπίστωση της αξιοθρήνητης κατάστασης του κόσμου.Ψάχνει και γι’ άλλες εξηγήσεις, πέρα από τη λογική της ιστορίας. Υπογραμμίζειτις συμφορές που έφεραν τα χρόνια του πολέμου και που καταστρέφουν ακόμα τιςανθρώπινες σχέσεις. Η ηθική διάσταση της σκέψης του ψάχνει να στηριχτεί στηναξιοποίηση -σαν ύστατη ασφάλεια- του διαλόγου και της εμπιστοσύνης μεταξύ τωνανθρώπων. Δυστυχώς, το κέντρο του κόσμου δεν το κατέχουν πια, από δω και πέρα,οι άνθρωποι με σάρκα και οστά, με τη δική τους γλώσσα, παρά μόνο οι αφηρημένεςκαι εγκληματικές ιδεολογίες.

«Ζούμε μέσα στον τρόμο γιατί η πειθώ έχει χάσει τη δύναμή της,γιατί ο άνθρωπος παραδόθηκε ολοκληρωτικά στην ιστορία και δεν μπορεί πλέον ναστραφεί προς εκείνη την πλευρά του εαυτού του, το ίδιο αληθινή όπως και ηιστορική πλευρά, την οποία ξαναβρίσκει μπροστά στην ομορφιά του κόσμου και τωνπροσώπων. Γιατί ζούμε στον κόσμο του αφηρημένου, τον κόσμο των γραφείων και τωνμηχανών, των απόλυτων ιδεών και του δύσκαμπτου μεσσιανισμού. Ασφυκτιούμεανάμεσα σε ανθρώπους που πιστεύουν ότι έχουν απόλυτο δίκιο, είτε πρόκειται γιατη μηχανή τους είτε για τις ιδέες τους. Και, για όλους εκείνους που ζουν μόνομε το διάλογο και τη φιλία των ανθρώπων, τούτη η σιωπή είναι το τέλος τουκόσμου.

»Για να βγούμε από τούτο τον τρόμο, θα ‘πρεπε να μπορούμε να σκεφτούμε και ναδράσουμε ακολουθώντας τη σκέψη μας. Να όμως που ο τρόμος δεν αποτελεί ακριβώςτο κατάλληλο κλίμα για τη σκέψη».
Για να είμαστε εντάξει με το φόβο, πρέπει να ξέρουμε τι σημαίνει και τιαρνείται. Ομως ο φόβος «Σημαίνει και αρνείται το ίδιο γεγονός: έναν κόσμο όπουο φόνος είναι νομιμοποιημένος». κι όπου «η ανθρώπινη ζωή θεωρείται ασήμαντη».
Μπροστά στον τρόμο και την τρομοκρατία δεν φτάνει μόνο η άρνηση ούτε και η απλήκαταγγελία, αλλά πρέπει να δεις καθαρά τι ακριβώς είναι, να δεις τις συνέπειέςτους και πώς μπορείς να τους αντισταθείς.
Ο τρόμος και η τρομοκρατία θέτουν δύο βασικά ερωτήματα: «Ναι ή όχι, άμεσα ήέμμεσα, θέλετε να σας σκοτώσουν ή να σας κακοποιήσουν; Ναι ή όχι, άμεσα ήέμμεσα, θέλετε να σκοτώσετε ή να κακοποιήσετε άλλους; Ολοι όσοι απαντήσουναρνητικά σ’ αυτές τις δύο ερωτήσεις μπλέκονται αυτόματα σε μια αλυσίδασυνεπειών».
Ο Καμύ καταπιάνεται με τον καθορισμό των συνεπειών. Γι’ άλλη μια φορά, μιλά γιαδικαιοσύνη, για ελευθερία και για όρια.
«Τελικά, οι άνθρωποι σαν κι εμένα θα ήθελαν έναν κόσμο όπου όχι δεν θασκοτωνόμασταν πια (δεν είμαστε δα κι εντελώς τρελοί!), μα όπου ο φόνος δεν θαήταν νομιμοποιημένος. Είμαστε πράγματι, εδώ, στην καρδιά της ουτοπίας και τηςαντίφασης: ζούμε ακριβώς σ’ έναν κόσμο όπου ο φόνος είναι νομιμοποιημένος, κιαν δεν τον αποδεχόμαστε ως έχει, οφείλουμε να τον αλλάξουμε. Φαίνεται όμως πωςαυτό είναι ανέφικτο δίχως την προσφυγή στο φόνο. Ο φόνος μάς παραπέμπειεπομένως στο φόνο και θα συνεχίσουμε να ζούμε μέσα στον τρόμο, είτε έχοντάς τοναποδεχτεί καρτερικά είτε επιθυμώντας να τον εξαφανίσουμε, χρησιμοποιώντας μέσαπου θα τον αντικαταστήσουν μ’ έναν άλλο τρόμο».
Σπάνια ο μηχανισμός του εγκλήματος αποσυναρμολογήθηκε και φανερώθηκε τόσοκαθαρά. Για τον αγώνα ενάντια στην τρομοκρατία και τον τρόμο πρέπει ίσως ναχρησιμοποιηθούν μέσα όμοια με τα δικά τους. Η μόνη λύση είναι να επιβάλουμε έναόριο και να φροντίζουμε ώστε τέτοιου είδους πράξεις να παραμένουν πάντα κάτι τοέκτακτο…
Είναι προφανές ότι η βία υπάρχει μέσα στην εξέγερση. Η εξέγερση, ωστόσο, δεν θαμπορούσε να το δεχτεί καρτερικά, ούτε από μεταφυσική άποψη ούτε κι από τη θέσητης στην ιστορία. Από τη στιγμή που χάνει την πρωταρχική αθωότητά της, πουαφήνεται ολοκληρωτικά στη βία και, κυρίως, που δέχεται ότι τούτη η βίαδικαιολογείται, καταλήγει στο μηδενισμό και το φόνο: «Κάθε φορά που [ηεξέγερση] θεοποιεί την ολοκληρωτική άρνηση αυτού που είναι, το απόλυτο όχι,σκοτώνει. Κάθε φορά που δέχεται τυφλά αυτό που είναι και κραυγάζει το απόλυτοναι, σκοτώνει. Το μίσος ενάντια στον Πλάστη μπορεί να μεταβληθεί σε μίσοςενάντια στην πλάση ή σε αποκλειστική και προκλητική αγάπη γι’ αυτό που είναι.Μα και στις δύο περιπτώσεις καταλήγει στο φόνο και χάνει το δικαίωμα να λέγεταιεξέγερση».Η εξέγερση παρεκκλίνει όταν αρχίζει να εκθειάζει τη βία που είναιυποχρεωμένη να χρησιμοποιεί, κυρίως όταν τη θεωρεί ως κάτι απόλυτο.
«Κανονικά, ο επαναστατημένος δεν ήθελε παρά να κατακτήσει το δικό του είναι καινα το κρατήσει ακέραιο απέναντι στο Θεό. Χάνει όμως τη μνήμη της προέλευσής τουκαι, διεπόμενος από το νόμο ενός πνευματικού ιμπεριαλισμού, να τος πουπορεύεται προς την κυριαρχία του κόσμου μέσα από αναρίθμητα εγκλήματα. [...] Ομηδενισμός που, στους κόλπους της εξέγερσης, πνίγει τότε τη δύναμη τηςδημιουργίας, προσθέτει μόνο πως μπορούμε να τη δομήσουμε χρησιμοποιώντας όλα ταμέσα».Πρόκειται εδώ για κριτική όχι μόνο του μαρξισμού, αλλά και κάθεολοκληρωτικού καθεστώτος. Ο μεταφυσικός μηδενισμός καταλήγει έτσι σε κάτιαπόλυτο, τρομακτικά φονικό. «Ο μηδενιστικός φόνος», περί ου ο λόγος στο κείμενο«Η σκέψη του μεσημεριού», αντιτίθεται τελικά στην εξέγερση.

Ο επαναστατημένος άνθρωπος είναι ένας έπαινος της εξέγερσης,μιας εξέγερσης, όμως, που διαφυλάσσει «τη μνήμη της προέλευσής της», που κρατάτην αθωότητα, την αγνότητά της και που δεν θεοποιεί τον εαυτό της. Υπηρετείλοιπόν την ελευθερία και τη δικαιοσύνη.
«Η λογική τουεπαναστατημένου θέλει να υπηρετήσει τη δικαιοσύνη για να μην προσθέσει αδικίεςστην αδικία της ανθρώπινης υπόστασης».

Να μην επιβαρύνουμε τη δυστυχία του κόσμου είναι μια βασική ιδέαστην ηθική και τη φιλοσοφία του Καμύ. Πρόκειται, πάλι και πάντα, για το σεβασμόστα όρια.

«ΑΠΕΧΘΑΝΟΜΑΙ ΤΗΝ ΒΟΛΙΚΗ ΒΙΑ»

Η ΕΛΛΑΔΑ ΕΙΝΑΙ ΜΙΑ ΠΗΓΗ ΦΩΤΟΣ!!!

Η Ελλάδα για τον Καμύ, όπως υποπτεύονταν πάντα όσοι ήξεραν τοέργο του, δεν είναι ένας σωρός ερειπίων, μια σελίδα της ιστορίας ή ένααρχαιολογικό μουσείο. «Η Ελλάδα για μένα λέγει τώρα ο ίδιος είναι κάτι το πολύπιο απλό: Είναι η πατρίδα και η θάλασσα. Για μας τους Μεσογειακούς, η Ελλάδαείναι μια πηγή». (…) . «Τρέφομαι  από την ελληνική φιλοσοφία, και θεωρώτον Πλάτωνα  πολύ πιο σημαντικός και από τον Χέγκελ και από τον Χούσερλ.Έτσι τουλάχιστον βλέπω τον εαυτό μου».  Υπάρχουν και τρεις άλλοι στοχαστές που επηρέασαν αποφασιστικά την σκέψη του, μια εκλογή κάπως αντιφατικήγιατί   δύσκολα συμβιβάζονται: «Είναι ο Πασκάλ, ο Τολστόι και ο Νίτσε.  Αλλά όπως λέει ο ίδιος «δεν κατορθώνω να συμβιβάσω ούτε και αυτές ακόμα τιςεσωτερικές μου αντιφάσεις».
Γνωρίζει  τους ποιητές μας, τον Σικελιανό, τον Καβάφη, και θαυμάζει τονΚαζαντζάκη. Επιλέγει τον  “Ζορμπά”, γιατί το θεωρεί ένα έργο Ελληνικό, με πολύ χρώμα… και γιατί  τον ελκύει και σαν είδοςανθρώπου;  « Ο Ζορμπάς είναι μια ζωντανή δύναμη».

Από την εξεγερμένη σκέψη ενός πρόωραχαμένου φιλέλληνος επαναστάτη  φιλοσόφου.